Δευτέρα 20 Μαΐου 2013

ΜΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ Β. ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟ Γ. ΡΙΤΣΟ ΣΤΟ ΛΑΑΧΤΙ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΔΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ


Η σχέση μου με τον Γιάννη Ρίτσο υπήρξε περιπετειώδης. Τον πρωτοδιάβασα μαθητής ακόμα, στο Γυμνάσιο του αμερικανικού κολλεγίου «Ανατόλια» στη Θεσσαλονίκη, όπου λόγω της «εαμικής» καταγωγής των φιλολόγων καθηγητών μας (Νίκου Παπαχατζή, Γεωργοπαππαδάκου κ.α) το «Ανατόλια» τους πρόσφερε το «πολιτικό άσυλο»-, υπήρχαν πολλές ποιητικές συλλογές του.
΄Οταν ενηλικιώθηκα και έβγαλα το πρώτο μου βιβλίο (Η διήγηση του Ιάσωνα), στη «λογοτεχνική πιάτσα» υπήρχε άκρα του τάφου σιωπή για το έργο του Ρίτσου…
Το Ρίτσο ουσιαστικά μου τον γνώρισε ο πρώτος του γάλλος μεταφραστής, ο γιατρός Ζεράρ Πιεζά που ζούσε τότε στην Αθήνα. «Διάβασέ τον», επέμενε. Είχαν κυκλοφορήσει τότε (1965) οι τρεις πρώτοι τόμοι των «Απάντων» του. Και τον διάβασα. Και έμεινα άφωνος με το μέγεθός του. Κυρίως ένα ποίημα με συνάρπασε, «Η γέφυρα», κι έκτοτε έγινα φανατικός του.
Το σκηνικό αλλάζει. Δικτατορία τον Απρίλη του 1967. Εγώ, ευτυχώς, ευρισκόμενος στο εξωτερικό τη γλιτώνω.Το Ρίτσο τον ξαναστέλνουν στα γνωστά ξερονήσια και τις φυλακές. Ώσπου ξαφνικά με το Ζ, όταν έγινε ταινία, γίνομαι κι εγώ κατ’ επέκταση «διάσημος». Τα βιβλία μου μεταφράζονται σε πολλές γλώσσες της Δύσης, όπου ο Ρίτσος παραμένει σχεδόν αμετάφραστος, είχε μεταφραστεί κατά κόρον μόνο στις πρώην κομουνιστικές χώρες (με εξαίρεση την τιμητική αναφορά στο έργο του από τον Λουί Αραγκόν), κι εγώ βάζω σαν όρο στους εκδότες και τους επίδοξους μεταφραστές μου, παράλληλα με τη μετάφραση του Ζ, να εκδώσουν και μια ποιητική συλλογή του Ρίτσου.
Tο κείμενο που ακολουθεί εκφωνήθηκε στο Λάαχτι της Φιλανδίας, σε ένα παγκόσμιο συνέδριο συγγραφέων και ποιητών. Εκεί ζήτησα από τους διάσημους συνέδρους την υπογραφή τους για την απελευθέρωση του ποιητή Γιάννη Ρίτσου από το στρατόπεδο της Λέρου. Μάζεψα γύρω στις 120 υπογραφές.(Υπάρχουν στα αρχεία μου, στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης)...

...Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα όλοι είναι ο αναγεννώμενος Φοίνιξ του φασισμού ανά την υφήλιο. Κι αν ο φασισμός είναι φθαρμένη λέξη, ο αναγεννώμενος Φοίνιξ είναι πάντα επίκαιρος...
Η εφαρμογή της πολιτικής της μπανανίας στηρίζεται πάνω στο ναρκωμένο τμήμα του λαού. Όταν δουν να φανερώνεται μια κίνηση, ένα ξύπνημα, πανικοβάλλονται και τα χάνουν. Εκεί οι Αμερικανοί βρίσκονται δίχως λύσεις.Το πολύ που μπορούν να πουν είναι: «Πόσα θέλετε για να το βουλώσετε;» Αλλά κι αυτή η υλιστική αντιμετώπιση ενός ιδεαλιστικού φαινομένου, δεν φτάνει. «Ουκ επ’ άρτω μόνον…»...
Η πολιτική ελευθερία πάει χέρι-χέρι με την οικονομική, και συνακόλουθα με την πολιτιστική. ΄Ετσι, μη με παρεξηγείτε που επιμένω στην κουλτούρα. Η κουλτούρα είναι οικονομικό φαινόμενο, όπως κι η οικονομία είναι συνάρτηση της πολιτικής. Ή τ’ αντίθετο. Το πρόβλημα που μπαίνει τώρα είναι το εξής: τι επέτρεψε την τόσο καθυστερημένη αναγνώριση (1964) από ευρύτερα στρώματα του αναγνωστικού κοινού, του κολοσσιαίου έργου του Γιάννη Ρίτσου; Κατά τη γνώμη μου, ότι μπορέσαμε επιτέλους να πούμε πως ο Ρίτσος δεν είναι κομουνιστής ποιητής, με όλους τους κακούς απόηχους που έχει ο κομουνισμός όταν σχετίζεται με την ποίηση. Αλλά, κι εδώ σας παρακαλώ δώστε βάση γιατί, σαν Σουηδοί δεν είχατε ποτέ παρόμοια προβλήματα: το να υποστηρίξεις, δημόσια, ότι ένας ποιητής σαν τον Ρίτσο δεν είναι κομουνιστής, αλλά μόνο ποιητής, σημαίνει ότι μπορείς κατ’ αρχήν, να μιλήσεις ελεύθερα για τον κομουνισμό. Κάτι ως τότε αδιανόητο. Το λογοτεχνικό κατεστημένο τον είχε ρατσιστικά χαρακτηρίσει έτσι, αλλά το σύνολο του έργου του τον διαψεύδει. Όταν, μιλώντας για ποίηση, τη χαρακτηρίζει κανείς κομουνιστική, συνήθως εννοεί μια φτηνή δημαγωγική ποίηση, για να διαγείρει τις μάζες.Κι αποτελεσματική να ’ναι δεν είναι κατ’ ανάγκη καλή. Ο Ρίτσος μ’ αυτή την έννοια, δεν είναι κομουνιστής στην ποίησή του. Είναι διαλεκτικός.
Το όνομα του Γιάννη Ρίτσου δε θα σημαίνει για σας πολλά. Ελάχιστα από τα ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα σουηδικά κι απορείτε μήπως είναι απλώς και μόνο ένας φίλος μου και μιλάω γι’ αυτόν, επειδή είναι στη φυλακή. Ε, λοιπόν, είναι φίλος μου, και είμαι υπερήφανος γι’αυτό… Αν σας μιλάω είναι γιατί αποτελεί παράδειγμα, του πώς η άρχουσα τάξη σε μιαν υπανάπτυκτη χώρα δημιουργεί τις αξίες της που αποκλείουν όποιον δεν τις ασπάζεται, κάνοντας η άρχουσα τάξη, τη σιωπή τη χειρότερη εκδίκηση, συχνά θανατηφόρα.
Τώρα, ο Ρίτσος είναι άρρωστος σοβαρά .Δεν ξέρουμε αν θα επιζήσει αυτής της δικτατορίας.
Όλοι ευχόμαστε να γίνει καλά. Αλλά χρέος έχω, όχι μονάχα γιατί είναι τώρα στη φυλακή, γιατί είναι μεγάλος ποιητής, αλλά και γιατί τα τελευταία είκοσι χρόνια ημιφασιστικής Δεξιάς, ο Ρίτσος κι όλη η γνήσια ελληνική κουλτούρα ήταν καταδικασμένη, απαγορευμένη, όχι φανερά, αλλά ύπουλα, γιατί, κοντολογής, η άρχουσα τάξη ενδιαφερόταν μόνο για τις δικές της αξίες, χρέος μου λοιπόν είναι να μιλώ όσο μπορώ γι’ αυτόν.
....
Αντίθετα με τους περισσότερους συναδέλφους του, ο Ρίτσος δεν επέτρεψε στον εαυτό του να εμπνευσθεί από τις προσωπικές του κακουχίες. Ό,τι κάνει το Ρίτσο ποιητή της αντίστασης δεν είναι γιατί έγραφε ποιήματα για την αντίσταση κατά των Ναζί. Η αντίστασή του ήταν ενάντια στην ίδια του την ευαισθησία, στη ροπή του για τη φθορά. Με την αντίσταση στα  ναρκισσιστικά αισθήματα της παρακμής, ατσάλωσε την ποιητική του. Είδε τον κόσμο γύρω του ακριβώς όπως ήταν. Με το να θέσει την ευαισθησία του στην υπηρεσία του ελληνικού λαού, μπόρεσε καλύτερα να εκφράσει το λαό αυτό (ο Επιτάφιος γράφτηκε ας μη ξεχνάμε, για το δολοφονημένο εργάτη στη διαδήλωση του 1936, στη Θεσσαλονίκη) και την ευαισθησία του.
….
Στην ποίησή του δε θα βρούμε ψεύτικες νότες αισιοδοξίας, ούτε εξάρσεις απ’ αυτές που συναντά κανείς στους στρατευμένους ποιητές. Είναι μάλλον απαισιόδοξος στο σύνολό του, αλλά αφήνει να διαφαίνονται πίσω από το πλάκωμα της συννεφιάς, εκείνες οι χαραμάδες του γαλάζιου που προμηνούν την άλλη μέρα…
….
Ο Ρίτσος τώρα βρίσκεται στη Λέρο. Η υγεία του είναι πολύ άσχημη. Πρόσφατα τον μετέφεραν σε αθηναϊκή κλινική γιατί είχε χειροτερέψει. Τη γυναίκα του την αφήνουν να τη βλέπει μια φορά κάθε δεκαπέντε μέρες. Ώσπου τον ξανάστειλαν στο νησί. Προσπάθειες φίλων του από παντού να τον βοηθήσουν απέβησαν άκαρπες. Ο Παττακός συγκεκριμένα δήλωσε: «Αφού είναι τόσο άρρωστος, όπως ισχυρίζεσθε, γιατί δεν υπογράφει;»
Η αντίσταση όπως καταλαβαίνετε θα είναι μακρά και οδυνηρή…

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «Το δέντρο», τεύχος 169-170, καλοκαίρι του 2009

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου