Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου 2012

ΧΑΠΙ… ness


H λέξη ‘’ευτυχία’’ ποτέ άλλοτε δεν επανερχόταν τόσο συχνά στους τίτλους των νέων βιβλίων που κυκλοφορούν, ενώ ένα μεγάλο μέρος  διανοητών και πανεπιστημιακών ανά τον κόσμο προσπαθεί, μέσω βιβλίων και σεμιναρίων να ξορκίσει την κρίση, ξαναθυμίζοντάς μας ότι το πιο ακριβό ίσως αγαθό δεν έχει (και ποτέ δεν είχε) να κάνει με τα χρήματα. Ενόψει της νέας χρονιάς, ο Κωστής Παπαγιώργης   προσεγγίζει  τα συστατικά και τη δοσολογία της πιο περιζήτητης συνταγής.

Πασίγνωστο είναι το ανέκδοτο για εκείνον τον αφελή που γύρευε αρειμανίως το νόημα της ζωής.
Ρώτα από δω, ρώτα από κει, πληροφορήθηκε εντέλει ότι το μυστικό κατέχει μεγάλος μάγος της Ανατολής. Χωρίς να χάσει καιρό, ξεκίνησε για το μεγάλο ταξίδι και, ω του θαύματος, έφτασε κάποτε στη σπηλιά της αλήθειας. Προσκύνησε, είπε το σκοπό της επίσκέψής του, οπότε με ακλόνητη πεποίθηση ο μάγος τού έδειξε ένα υπέροχο φυτό που θέριευε δίπλα του:
"Ιδού το νόημα της ζωής!"
Ο επισκέπτης, όμως, δεν έδειξε ενθουσιασμένος από τη απάντηση’ το αποτέλεσμα; Ο κάτοχος του μυστικού φάνηκε να πτοείται και στράφηκε στον επισκέπτη με αληθινή απορία:
‘’Λες να μην είναι;’’
Με την ανθρώπινη ευτυχία δε συμβαίνει τίποτα διαφορετικό. Το "λες να  είναι αυτό η ευτυχία;"
διαδέχεται φυσικότατα το "Λες να μην είναι;" κάνοντας τη ζωή να μοιάζει με ένα ατελεύτητο και στρεβλό σεμινάριο στο οποίο μπουλούκια οι συμπαθείς ηλίθιοι σαν κι εμάς πασχίζουν να δώσουν απάντηση στις μεγάλες απορίες.
Ένα άλλο ανέκδοτο, αρχαιοελληνικό αυτή τη φορά, λύνει το πρόβλημα της αεί ζητούμενης αθανασίας με μαεστρικό τρόπο. Στα αρχαϊκά χρόνια ζούσε ένας άνθρωπος που έκανε τα πάντα για να μείνει αθάνατος. Όχι  στη μνήμη των συνανθρώπων του (όπως άλλοι) παρά αθάνατος όνομα και πράμα.
Ήταν τόση η λαχτάρα του για αθανασία, ώστε ακόμη και οι ολύμπιοι θεοί έτειναν το ους στην επιθυμία του. Πράγματι, τον κατέστησαν αθάνατο εξαιρώντας τον απ’ τη μοίρα των θνητών. Με μια απλή διαφορά, βέβαια. Διότι δεν τον έκαναν νέο και αθάνατο, αλλά τον καταδίκασαν σε αθάνατα γηρατειά, καθώς είχε ήδη πατήσει τα ενενήντα!...
Γιατί τόση σαρδόνια ειρωνεία όταν πρόκειται για ζητήματα ευτυχίας και δυστυχίας; Πιθανώς επειδή κάθε ζωή βρίσκει το νόημά της σε σε αντινομίες και οδυνηρά οξύμωρα. Δεν ισχύει τάχα ότι στον ανθρώπινο βίο από πολύ νωρίς ήδη είναι πολύ αργά; Ότι κάθε ώρα πληγώνει, αλλά η τελευταία σκοτώνει; Ότι σκηνή ο κόσμος και ο βίος πάροδος. Ήλθες, είδες, απήλθες. Εξάλλου τι μπορεί να σημαίνει "έζησα ευτυχής έως το θάνατο, δηλαδή άλλους τρεις μήνες;"
Γενικά η ζωή κάθε ανθρώπου συμπυκνώνεται το πολύ σε τρία ανέκδοτα, όπου το τρίτο αφορά εξάπαντος το θάνατο και (με άλλα λόγια ) το χρόνο.
Στην απειροελάχιστη δημοκρατία των θνητών ισχύει το ακλόνητο αξίωμα ότι όλοι είμαστε όπως όλοι
οι άλλοι: ζούμε με δανεικό και περιορισμένο χρόνο. Από κει και πέρα, άρχονται η δαιμόνια πρωτοβουλία, η ακόρεστη επιθυμία, η λύσσα για τη διαφορά, την ανωτερότητα, την τιμή, τη δύναμη και το χρήμα. Η ματαιοδοξία για την ακρίβεια, η απόλυτη πίστη στο εγώ, η οποία -καλώς ή κακώς- επικρίνεται από τους λογής λογής ψυχοθεραπευτές. Όντως είναι μάταιη δόξα να σχεδιάζεις μεγαλεία για τα επόμενα χρόνια, να υπολογίζεις τον εαυτό σου περισσότερο από την ανθρωπότητα, να περιφρονείς το χρόνο ως επουσιώδη λεπτομέρεια, να αποθησαυρίζεις το εγώ σου χωρίς να υπάρχουν θησαυροφυλάκιο και τράπεζα. Ο θάνατος παραμονεύει -λίγο αν ξεχαστείς, στραβοκαταπίνεις και πεθαίνεις. Ολοκληρωμένη πάντως, ακέραια και μεστή στην ουσία της, την ευτυχία μόνο στους άλλους μπορούμε να τη δούμε και να τη ζηλέψουμε. Ποτέ στον εαυτό μας, o οποίος συχνότατα είναι ραγισμένος και αδιάβατος. Ειδικά η σχέση του εγώ με τον εαυτό του συνιστά γρίφο με ελαττωματικά δεδομένα, μεταλλασσόμενη μεταμφίεση που ουδέποτε κατασταλάζει σε απτά σχήματα.
Γι’ αυτό, άλλωστε, μας ελκύουν τα μυθιστορήματα, τα κινηματογραφικά και τα θεατρικά έργα στα οποία τα  πρόσωπα είναι σχεδιασμένα με πλαστικά χαρακτηριστικά, χωρίς να εκδηλώνεται η αφόρητη διάλυση των χρόνων, εποχών, ατυχημάτων κι ευτυχημάτων.
Και η δεδομένη πια στον πλανήτη μας ανάλωση αγαθών προς τέρψη και απόλαυση, επίσης αυτό ακριβώς σκοπεύει: να υποκαθιστούμε το κύριο και το πρωτεύον (που δεν αγοράζεται) με το δευτερεύον και φρούδο (που πουλιέται παντού). Η εισβολή του απειράριθμου πλήθους στο πεδίο της Ιστορίας -είτε μοναχικό είναι αυτό το πλήθος είτε ακυβέρνητο και τυφλό- κατά βάθος επιβάλλει μεταξίωση στη έννοια του χρόνου. Αν η αιωνιότητα απέβη ψευδής ιδέα και η εκκοσμίωση ακλόνητο καθεστώς, τότε η ώρα του πανίσχυρου μέσου ανθρώπου σήμανε με πελώρια καμπάνα. Όλα είναι για ανάλωση, όλα υπακούνε στις επιταγές της ανάγκης, όλοι μοιάζουμε επειδή κρυφο-σιχαινόμαστε ο ένας τον άλλον. Κατά συνέπεια, όλα τα επιθυμούμε οριζόντια και ωνίσιμα.
Από αυτήν τη σκοπιά φαίνεται πως υπάρχει μια δυνατότητα αναδιανομής της ευτυχίας. Αντιγράφουμε από το βιβλίο ενός Αμερικανού συγγραφέα: "Ενδεχομένως η κυβέρνηση μπορεί να έχει επιλέξει ένα διαφορετικό συνολικό στόχο, παραδείγματος χάριν ένα συνθετότερο στόχο, αποσκοπώντας στη συνολική ευημερία ή ευτυχία, αλλά περιορίζοντας την ανισότητα που θα μπορούσε να παραχθεί, θέτοντας ως όρο να μην πέσει ο πλούτος του καθενός κάτω από ένα συγκεκριμένο επίπεδο, ακόμη κι αν κάτι τέτοιο σήμαινε ότι ο συνολικός πλούτος -ή η ευτυχία- δεν είναι τόσο μεγάλος όσο θα ήταν σε διαφορετική περίπτωση.
Φανταστείτε ότι μια οικογένεια πρόκειται να αγοράσει ένα καινούριο σπίτι και θέλει να αγοράσει, το μέτρο που της επιτρέπουν τα οικονομικά της, το σπίτι με το μεγαλύτερο συνολικό χώρο υπνοδωματίων, υπολογισμένο σε άθροισμα τετραγωνικών μέτρων. Δείχνει όμως ίση μέριμνα για τα μέλη της αγοράζοντας το σπίτι με το μεγαλύτερο μέσο όρο μεγέθους υπνοδωματίων, ακόμη κι αν το δωμάτιο που προορίζεται για το μικρότερο παιδί της οικογένειας είναι καταθλιπτικά σκοτεινό και ασφυκτικά μικρό;"
(Ronald Dworkin, «Η Αμερικανική δημοκρατία σε κίνδυνο», εκδ.Πόλις, μεταφρ.:Ευαγγ.Γούση)
Διόλου τυχαίο το ότι, καθώς περνούν τα χρόνια, ο εαυτός μοιάζει λίγο πολύ με ξένη υπόθεση ή εγκαταλελειμμένο ιδιωτικό μουσείο ή αξιοπρεπή γκάφα. Τόσα και τόσα αποκόμματα ημερών,
λείψανα προσώπων, τόπων και χρόνων που δεν οικονομούνται πια, που δεν έχουν αποδέκτη, αλλά ούτε και αξία σε ξένα χέρια. Είτε μονολογεί κάποιος και παραδέχεται ότι στη δική του περίπτωση η ζωή απέτυχε παταγωδώς, είτε έχει τη ματαιοδοξία να φρονεί ότι το εγώ του κρύβει σπάνια αστερόσκονη, το τελικό συμπέρασμα δε διαφέρει και τόσο.
Μπορεί κάποιος να ζήσει ευτυχής ή δυστυχής, τυχερός ή άτυχος. Στα φυλλοκάρδια του ωστόσο, στα ίδια του τα σπλάχνα, φωλιάζουν η ανησυχία για το είδος της αλήθειας που έζησε (αυτός και οι άλλοι ολόγυρά του) και ο φόβος μήπως δεν κατάλαβε, μήπως δεν υποψιάστηκε καν ακριβώς τι συνέβη στα τόσα χρόνια που περπάτησε λάθρα ή φανερά στη γη.
Άρα ισχύει τάχα ότι η περιβόητη ευτυχία είναι κάτι που σπουδάζουμε σαν ξένη γλώσσα, η οποία
-όσο καλά κι αν την κατέχουμε- παραμένει ισοβίως «ξένη» στα χείλη μας; Με ελλιπή προφορά;
Με άγνοια των ιδιωματισμών; Με χίλια δυο κενά, διαστρεβλώσεις και παρανοήσεις;
Συχνά αναρωτιόμαστε μάλιστα, μήπως δεν είμαστε καλοί αποδέκτες των ευτυχισμένων στιγμών
και των ευτυχισμένων προσώπων.
Ο ευτυχισμένος μοιάζει με μικρό αυτοσχέδιο θεό, χωρίς γέννηση και θάνατο. Η πληρότητα της ευτυχίας έστω για μια στιγμή, επιτρέπει τη βαθύτερη ταύτιση με τη ζωή, χορηγώντας ένα είδος
ακηδεμόνευτης και -φευ- στιγμιακής αιωνιότητας.
Ακόμη κι εκεί πάντως τα κουφέτα του γάμου είναι δανεικά.

                                                                              ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ
                                                                              (τεύχος Δεκεμβρίου 2011 Ιανουαρίου 2012)

3 σχόλια:

  1. Επικούρειος πρέπει να είναι ο αρθρογράφος του παραπάνω, ή τουλάχιστο να έχει γνώση της επικούρειας φιλοσοφίας, η οποία προτείνει ως συστατικά της ανθρώπινης ευτυχίας την αταραξία, τη χαρά, την ευθυμία, την ευφροσύνη και την απαλλαγή μας από το φόβο του θανάτου.
    Για το δίλημμα επίγεια ζωή - αιώνια ζωή δίδασκε πως "η σωστή γνώση ότι ο θάνατος είναι ένα τίποτα για μας, κάνει απολαυστική τη θνητότητα της ζωής, όχι επειδή της προσθέτει άπειρο χρόνο, αλλ' επειδή την απαλλάσσει από τον πόθο της αθανασίας".
    Σοφός, παρεξηγημένος και ελάχιστα γνωστός, ο μεγάλος Επίκουρος!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Kι εγώ πρόσφατα τον ανακάλυψα αλλά για να κατευθυνθείς προς την ουσία της φιλοσοφίας του πρέπει να απαλλαγείς από προλήψεις,προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες και να στοχεύσεις μέσα σου σ' όλα αυτά που θα σε ωθήσουν στην καλύτερη αξιοποίηση του δώρου της ζωής.
      Εσύ minimalist τα γνωρίζεις άριστα όλα αυτά, φαίνεται και από τη θεματολογία
      του blog σου.Σε πρακτικό επίπεδο βοηθήθηκες εφαρμόζοντας τις αρχές αυτής της φιλοσοφίας;

      Διαγραφή
    2. Αφάνταστα! Και προσκαλώ κι εσένα να γίνεις κοινωνός της επικούρειας τέχνης του ευ ζην, μια ακόμα επικούρεια, όπως συνήθιζε να δέχεται στον κήπο του ο μεγάλος δάσκαλος και γυναίκες μαθήτριες, σε αντίθεση με άλλους μεγάλους σοφούς της εποχής του (π.χ. Αριστοτέλη), που τις απέκλειαν ως...κατώτερης ποιότητας! "Η γυναίκα σου να σε σέβεται πρέπει και όχι να σε φοβάται, γιατί δεν την πήρες για υπηρέτρια, αλλά για ισότιμη σύντροφο στη ζωή"! Βρες μου άλλον ένα, να έχει σε τέτοια εκτίμηση τη γυναίκα...

      Διαγραφή